Erindi Ragnheiðar Gyðu á aðalfundi VIMA.

Ágætu VÍMA-félagar!

Áður en lengra er haldið er rétt að taka fram að ég stend ekki í pontu í krafti valda minna og embættis í stjórn VÍMA, heldur sem venjulegur félagsmaður og ferðalangur.

Þessi hér litla þjóð hér má vera stolt af sínum Hávamálum í Konungsbók, þau eru lögð hinum Háva í munn, sjálfum hundheiðnum Óðni. Hann kennir mönnum hvernig þeir eigi að bregðast við ýmsum ytri aðstæðum, hvernig þeir eigi að haga sér gagnvart vinum og óvinum, hegða sér heima og að heiman. Hann brýnir fyrir þeim hófsemi, þeir eigi að vera varir um sig, gæta tungu sinnar og vera ekki of auðtrúa. Sígild speki og siðaboðskapur. Og hvort sem Hávamál eru forngermanskrar ættar úr þjóðflutningunum miklu fyrr á öldum og/eða ort hér af kristnum manni á 13. öld gerir skáldið sér góða grein fyrir innréttingu mannanna:

    Sá einn veit

    er víða ratar

    og hefir fjöld um farið

    hverju geði

    stýrir gumna hver,

    sá er vitandi er vits.

Fróðir menn segja ekkert tungumál heims öðru betra eða merkilegra. Mér er þó mjög til efs að nokkur tunga á jörðu  búi yfir jafn ágætum orðum og íslenskan í orðum um heimsku. Heimskt er heimaalið barn. Sá maður sem elst upp heima og fer aldrei út fyrir túngarðinn, hann  skortir þekkingu og víðsýni, hann er heimskur. Hann þarf hins vegar alls ekki að vera vitlaus, vitlausan mann skortir vit.

Það er með öllu grínlaust að vera manneskja á þessum síðustu og verstu tímum. Ég er fædd upp úr miðri öld öfganna; meðal annars mörkuð af hungursneyðum í Afríku, kjarnorkuvá, köldu stríði, þíðu, hruni austurblokkarinnar frá vestri séð, leit að nýjum óvini handa þessum sömu Vesturlöndum, fundi þess verðuga fjanda í illyrmis múslimum  Miðausturlanda og þótt víðar væri leitað. Árásum ofurtækniherja Vesturlanda á óvinina í beinum útsendingum heima  í stofu og baráttu þessara óvina okkar innbyrðis og hver við annan fyrir betri tilveru hverjum hjá sér eða frændþjóðum til aðstoðar.

Upplýsingar um atburði þessa og þróun hafa borist hingað vestur með æ meiri hraða og tækni á þessari rétt rúmu hálfu öld og nú er svo komið að þær eru að yfirþyrmandi en ekki að sama skapi áreiðanlegar. Maður hefur lært að gjalda varhug við því sem sagt er og sýnt, sent út frá ofurfréttastofum á heimsvísu, í eigu auðjöfra með attitjúd, jafnvel með hagsmuni sína og áhrif fremur að leiðarljósi en bestu mögulegu upplýsingar og er þá emírinn í Quatar, eigandi al-Jazeera, ekki undanskilinn.

Við Íslendingar gátum þó státað af því um hríð að hér starfaði blaðamaður sem ekki lét sér nægja að sitja  á ritstjórn og þýða fréttaskeyti frá Reuter, AFP og hvað þær nú heita allar, heldur ferðaðist um þennan órólega heimshluta í miðaustri, tók menn tali og sendi hingað heim  fréttir og skýringar á því sem fyrir augu bar. Lét ekki þar við sitja undir lok síðustu aldar heldur skellti á eftir sér í Skáholti við Drafnarstíg í Reykjavík og arkaði alla leið til Kaíró á Egyptalandi að nema arabíska tungu og fræði.

Ári síðar hélt hún náminu áfram í Damaskus á Sýrlandi, en hélt svo  til Óman og Jemen að ljúka því. Og sendi ýmis tíðindi hingað heim skriflega eða á öldum ljósvakans á meðan á náminu stóð. Kom svo heim og gaf reynslu sína og upplifun út á bókum og var viðræðugóð í blöðum, tímaritum og á öldum ljósvakans.

Með nýrri öld jókst óáran í Miðausturlöndum ár frá ári og afskipti og aðkoma Vesturlanda að þeim, með eigin hagsmuni að leiðarljósi. Fréttir og upplýsingar streymdu úr fjölmiðlum og tölvum hér vestra, flest á sömu bókina lært. Af hraðsuðunni mátti vandræðalaust draga þá ályktun að allir múslimar væru óalandi og óferjandi blóðþyrstir ofsatrúarmenn, arabarar væru upp til hópa múslimar og því þannig innréttaðir. Íranir þar með taldir þótt þeir séu ekki arabar heldur Persar, þeir eru jú flestir múslimar.

Allt væru þetta ómenni og kvennakúgarar að auki, svo mjög reyndar að allar konur í öllum Miðausturlöndum væru huldar augum manna frá toppi til táar, mættu ekkert, kynnu ekkert og gætu ekkert. Arabískumælandi rithöfundurinn og blaðamaðurinn á Drafnarstíg hugsaði sitt og vildi gera það sem í hennar valdi stóð til að auka skilning og þekkingu Íslendinga á íbúum, sögu og menningu í þessum heimshluta. Hún, vinir hennar og kunningjar tóku sig saman og skipulögðu ferð í samráði við ágæta kunningja í ferðabransanum í Sýrlandi og Líbanon og þannig hófust Austurlandaævintýri okkar; fyrst til Líbanons og Sýrlands í apríl 2002. Sjálf fór ég á sömu slóðir fyrir RÚV haustið 2003 og þá var ekki aftur snúið. Ég ánetjaðist Miðausturlöndum.

 Ferðirnar spurðust vel út, fólk sneri heim hrifið og undrandi yfir upplifuninni, minjum fortíðar og skrautlegu mannlífinu sem það kynntist í ferðunum, - og ekki hvað síst af fólkinu sem þarna býr, gestrisni þess og hlýju. Að mörgum hvarflaði að gera þyrfti eitthvað í fræðslu- og upplýsingamálum heima á Íslandi. Í apríllok árið 2004 stofnuðu 104 ferðalangar því VIMA – vináttu og menningarfélag Íslands og Miðausturlanda í húsakynnum Reykjavíkurakademíunnar í JL-húsinu við Hringbraut. Formaður var að sjálfsögðu kjörinn upphafsmaður þessa alls; Jóhanna.

Lög félagsins voru samþykkt á stofnfundinum og þar segir meðal annars;  

Markmið félagsins er að auka kynningar á menningu, listum og mannlífi í Miðausturlöndum.

Markmiðinu skal ná m.a. með því að efna til funda, fyrirlestra, mynda- og fræðslukynninga og annars sem kynnir þjóðirnar og löndin. (Auðvitað gekk blaðamaðurinn fyrrverandi vasklega fram í að koma Fréttabréfi VÍMA á laggirnar og gefa út reglulega).

Félagið er opið öllum áhugamönnum og velunnurum Miðausturlanda.

Einnig hugðust félagsmenn ferðast um Miðausturlönd og hafa staðið við öll sín heit, lög og reglugerðir.

Tveimur árum síðar voru vel á þriðja hundrað manns skráðir í félagið og fjölgaði þeim jafnt og þétt. Nú, átta árum síðar hafa um 1028 félagar auk mín, farið með félaginu í um 40 ferðir um þennan heimshluta og togað skyldur sínar til Eþíópíu í suðri og Úsbekistan, Asjerbædsjan, Georgíu og Armeníu í norðri.

Fræðimenn á ýmsum sviðum hafa fjallað um hvaðeina úr þessum heimshluta á fundum okkar, fólk ættað þaðan hefur frætt okkur lönd sín, þjóðir, menningu og sögu, við höfum boðið hingað valinkunnum leiðsögumönnum til dvalar og skoðunar og ekki má gleyma teppasölunum fræknu frá Isfahan í Íran. Enn síður skólakrökkunum okkar í Jemen og viðleitni okkar til að bæta námsaðstöðu þeirra og lífsskilyrði – allt fyrir tilstuðlan okkar ágæta formanns en fleiri hafa einnig lagt vaskar hendur á plóg. Eru þá ótalin hátíðarhöld, matarveislur og myndakvöld af ýmsu tilefni.

Nú er komið að leiðarlokum. Á þessum tæpa áratug hef ég, og um 1000 samlandar mínar, eignast nýja vini og kunningja og ferðast með mörgum þeirra um slóðir sem okkur dreymdi bara um áður. Við höfum áttað okkur á að þjóðir svonefndra Miðausturlanda eru jafn fjölbreyttar og þær eru margar. Að sumsstaðar eru karlar, konur og börn kúguð í keng, konur þó sýnu meira víða. Og stundum allt þetta í einu og sama landinu. Annarsstaðar eru líf og tilvera frjálslegri einsog við vitum væntanlega flest öll núorðið, VÍMA-félagar.  

Saman höfum við tárast yfir örlögum þriðju og fjórðu kynslóðar palestínskra flóttamanna, dreifðum og tvístruðum um þennan heimshluta, oft í óþökk heimamanna. Eymd þeirra og óbærilegum aðstæðum, réttleysi þeirra og vonleysi um að komast nokkurntíma HEIM. Sum okkar hafa líka vitjað  þeirra sem enn eru heima, ef heima skyldi kalla;  í herkví og hernámi.

Við höfum staðið agndofa frammi fyrir minjum hverrar menningar ofan á annarri um tíuþúsund ára skeið sumsstaðar, misst okkur í prútti, teþambi og vatnspípureykingum í ótal zúkkum og á tehúsum og öskrað á miságenga sölustráka á ferðamannastöðum. Við höfum dvalið í löndum þar sem leiðtogar líta á fólk og aðrar auðlindir landa sinna sem sína einkaeign til eigin ráðstöfunar ekki síður en í löndum þar sem leiðtogar hafa notað auðlindir landa sinna þjóðinni til aukinnar velsældar á líkama á sál. Og allt þar á milli. Ekki má heldur gleyma athugasemdum margra frumbyggja Norður-Afríku, Berba til dæmis, sem telja aðkomumennina af Arabíuskaga frá 7. öld og síðan ekkert annað en ólukkans þjösnara með herraþjóðarkomplexa.

Við höfum heyrt bænaköll og armenskar kirkjuklukkur hljóma saman frá Miðjarðarhafsströnd og Kaspíahafi - langt austur í Persíu og suður eftir Afríku. Við höfum áttað okkur á að stórveldisdraumar sumra þjóðanna hafa markað sögu íbúa Miðausturlanda rétt eins og stórveldin í vestri marka okkar og að núverandi ástand þar má meðal annars rekja til vestrænna sigurvegara fyrri heimsstyrjaldar og hagsmuna þeirra þarna eystra. Við þekkjum mun á síjum og súnníum í grundvallaratriðum og VÍMA-konur eru flestar löngu hættar að láta slæðuburð angra sig, - hafi þær einhverntíma gert það.

En, og kannski umfram, allt höfum við hitt fólkið að máli; hjalað, malað og skrafað við venjulegt fólk í borgum og bæjum margra landa í miðaustri. Sum okkar hafa meira segja þegið heimboð hjá borgarbúum, bændum, búaliði og palestínskum flóttamönnum í Sídon í Líbanon. Við höfum fundið á eigin skinni að múslimar eru allavega, rétt einsog við. Sumir taka trú sína ákaflega alvarlega, aðrir minna og enn aðrir sinna henni ekki hót. Þó höfum við áttað okkur á að nokkur munur er á hugtakinu trú hér og í löndum Íslams og þá ekki síður samspili trúar og samfélags. Nema náttlega ef við hér vestra tökum skrefið til fulls og setjum markaðinn og Mammon í stað drottins guðs almáttugs, þá rofar kannski soldið til í kollinum á okkur. En fæst okkar ná að skilja íslömsk þjóðfélög til fulls.

Mörg okkar hafa þannig þurft að horfast í augu við fordóma sína og sumum hefur jafnvel tekist að vinna á þeim. Í leiðinni höfum við mörg áttað okkur á að umburðarlyndi okkar gagnvart hefðum og venjum annarra má ekki draga úr okkur vígtennurnar þegar við rekumst bókstaflega á mannréttindabrot, órétti og valdbeitingu. Óttinn er að mestu úr okkur og hverfandi líkur á að við bregðumst við því ókunna og óþekkta með sama hætti og Múhameð Atta eða Anders Behring Breivik.

Sá einn veit

er víða ratar

og hefir fjöld um farið

hverju geði

stýrir gumna hver,

sá er vitandi er vits.

Við látum ekki vestrænar ofurfréttastofur segja okkur hvað sem er, athugasemdalaust, um ástand mála í Miðausturlöndum, - eða annars staðar í heiminum ef því er að skipta. Og því held ég að við VIMA-félagar megum bara vel við una að loknu starfi okkar og leik í tæpan áratug, svona miðað við áður upplesin helstu markmið félags okkar.  Við skulum þakka hvert öðru, fjarstöddum félögum og burtkölluðum, en síðast og alls ekki síst Jóhönnu Kristjónsdóttur fyrir hvað okkur hefur þó miðað í mannviti og þroska - með dynjandi lófataki.